Çin'de ortaya çıkan yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının küresel çapta yayılması, ülkeleri tedbirler alma konusunda ciddi bir sınavla karşı karşıya bıraktı.
Sınırların kapatılması ve dış hat uçuşlarının durdurulmasıyla başlayan önleyici tedbirleri, yurt içi ulaşım kısıtlamaları, sokağa çıkma yasakları gibi kitlesel hareketliliği azaltmaya yönelik tedbirler izledi.
Salgından en fazla etkilenen ülkelerde vaka sayılarının artmasıyla sağlık sistemleri üzerinde büyük yük oluştu, sıhhi malzeme, ilaç ve tıbbi ekipman stoklarında sıkıntılar yaşandı.
Virüsün yayılmasını önlemek için alınan tedbirler, günlük hayatı ve ekonomik etkinlikleri durma noktasına getirirken, salgının ekonomik ve sosyal hayat üzerindeki olumsuz etkilerini azlatmaya yönelik adımlar atıldı.
Hükümetler, doğrudan yardımlar, çalışanlara ve işletmelere yönelik desteklerle, salgının ekonomi ve yurttaşlar üzerindeki yükünü hafifletmeye çalıştı.
Salgından en çok etkilenen, vaka sayısının en fazla olduğu ilk 20 ülkede kamu otoritelerinin aldığı belli başlı bazı tedbirler şunlar oldu:
Seyahat ve ulaşım kısıtlamaları
Kovid-19'un dünyada yayılmaya başlamasıyla ülkelerin verdiği ilk tepkilerden biri önce sınırlarını ve dış hat uçuşlarını kapatmak, ardından ülke içinde serbest dolaşımı kısıtlamak oldu.
Türkiye'de sınırlar kapatıldı, dış hat uçuşları durduruldu. Şehirlerarası seyahatler valilik iznine tabi tutuldu. 30 büyük şehir ve Zonguldak'a giriş çıkışlar durduruldu.
Çin, İran, İtalya, İspanya, Fransa, Belçika ve Portekiz sınırlarını kapatıp, yurt içinde de serbest dolaşımı kısıtlamaya yönelik tedbirler aldı. ABD, Kanada, Brezilya, Rusya, Hollanda, Avusturya, İsviçre ve İsrail sınırlarını ve dış hat uçuşlarını kapattığı halde yurt içinde seyahat kısıtlaması getirmedi. İngiltere, İrlanda ve Almanya ise seyahat veya dolaşım kısıtlaması uygulamadı.
Kitlesel hareketliliği azaltmaya yönelik tedbirler
Yurt dışına yönelik tedbirleri ülke içinde kitlesel hareketliliği azaltmaya yönelik tedbirler izledi. Sokağa çıkma yasakları ve kısıtlamaları uygulandı.
Türkiye'de 65 yaş üzeri ve 20 yaş altı vatandaşların sokağa çıkmalarına kısıtlama getirildi. Büyükşehirler ve Zonguldak’ta hafta sonları sokağa çıkma yasağı uygulandı.
Küresel salgının en yoğun etkilediği ülkelerde sokağa çıkma yasakları konusunda farklı uygulamalar görüldü. İtalya, İspanya, Rusya ve Hindistan, sokağa çıkma yasağı uygulamasına başvururken, İngiltere, İrlanda ve Çin'de kısmi yasak ve kısıtlamalar uygulandı. ABD, Kanada, İran, Fransa, Almanya, Belçika, Hollanda, İsviçre, Portekiz, Brezilya, Avusturya ve İsrail'de ise sokağa çıkma yasağı uygulanmadı, yalnızca vatandaşlara evlerinde kalma uyarıları yapıldı.
Sınırların kapatılması, seyahat ve ulaşım kısıtlamaları ve sokağa çıkma yasakları ülkelerde günlük hayatı ve ticari faaliyetleri durma noktasına getirdi. Kamu otoriteleri bu koşullarda salgının ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerini gidermek için çalışanlara ve işletmelere yönelik destekleyici tedbirler aldı.
Çalışma hayatına yönelik tedbirler
Türkiye'de 3 ay boyunca iş veya hizmet sözleşmelerinin feshedilmesi yasaklandı. Geçici iş durdurmak zorunda kalan şirketlerde işgücü maliyetini azaltmak için kısa çalışma ödeneği getirildi. Ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan çalışanlar ile iş sözleşmesi 15 Mart'tan önce feshedilen işçilere, ücretsiz izinde bulundukları veya işsiz kaldıkları süre kadar aylık 1177 lira gelir desteği sağlandı. Nakdi ücret desteğinden yararlanan çalışanların, Genel Sağlık Sigortalı sayılması ve sigorta primlerinin İşsizlik Fonu’ndan karşılanması sağlandı. Emeklilere bayram ikramiyesi bir ay önce ödendi.
İspanya, İtalya, Fransa, Almanya ve Brezilya Türkiye gibi işten çıkarmayı engelleyen ülkeler arasında yer aldı. ABD, İngiltere, Çin, İran, Belçika, Rusya, Kanada, Hollanda, İsviçre, Avusturya, Portekiz, Hollanda, Hindistan, İrlanda ve İsrail'de ise bu yönde adım atılmadı.
Türkiye ve Fransa hariç hiçbir ülkede emeklilere ek ödeme yapılmadı. Hindistan'da yoksullar için emeklilik fonlarına mali katkı sağlandı.
Türkiye, İngiltere ve Rusya'da salgın nedeniyle risk altındaki yaşlıların maaşları evlerine ulaştırıldı.
Sağlık kurumları ve sistemindeki tedbirler
Salgından en fazla etkilenen ülkelerde vaka sayılarının artmasıyla sağlık sistemleri üzerinde büyük yük oluştu, sıhhi malzeme, ilaç ve tıbbi ekipman stoklarında sıkıntılar yaşandı. Maske ve eldiven gibi en temel koruyucu malzemelerin temininde, ayrıca test ve tedavi hizmetlerinde sorunlarla karşılaşıldı.
Türkiye'de salgının başından itibaren maske stoklarında bir sorunla karşılaşılmadı. Özel kuruluşlar ve kamuya ait dikim evleri maske üretti, vatandaşlara ücretsiz maske dağıtımına başlandı. Sağlık kurumlarına 3 milyon 615 bin "N95" tipi sıhhi maske teslim edildi.
Kovid-19 tedavisi ücretsiz yapılırken, 1 milyon hızlı tanı kiti, kullanıma sunularak testler yaygınlaştırıldı.
Salgınla mücadele için tüm sağlık sistemi seferber edildi. Tüm özel hastaneler pandemi hastanesi haline getirildi. İstanbul'da Sancaktepe ve Atatürk Havalimanı'nda 2 yeni hastanenin yapımına başlandı.
Sağlık çalışanlarının performans ödemelerinin, 3 ay boyunca üst tavandan yapılması sağlandı.
Vaka sayısının en fazla olduğu ülkelerin çoğunda Kovid-19 testleri ücretsiz yapılıyor. Yalnızca Brezilya ve Hollanda testlerden para alırken, İtalya'da aile hekiminin yönlendirmediği durumlarda ücret alınıyor.
Kovid-19 tedavisi de Hollanda hariç tüm ülkelerde ücretsiz yapılıyor. ABD'de kamu tedavi masraflarının bir kısmı karşılanırken, İran'da masrafların yüzde 10'u hastadan alınıyor.
Türkiye, İspanya ve İtalya haricindeki ülkelerde ücretsiz maske dağıtımı yapılmıyor.
Sıhhi maske ihtiyacı Türkiye, Almanya, Çin, Brezilya, İsviçre, Portekiz ve İsrail dışındaki ülkelerde, başta en çok vaka ve ölümün görüldüğü ABD'de hala problem olmayı sürdürüyor.
Tıbbi ekipman ihtiyacı da Türkiye, Almanya, Çin, Rusya, Kanada, Hollanda, İsviçre ve Portekiz dışındaki ülkelerde sürüyor. Tanı kiti ihtiyacı ise Türkiye, ABD, Almanya, Çin, Rusya, Brezilya, İsviçre, Avusturya dışında hala devam ediyor.
ABD, İspanya, İngiltere, Çin, Belçika ve Hindistan'da hastanelerde yatak sayısı yetersiz kalırken, 7 ülkede yoğun bakım ünitesi, 15 ülkede ise ilaç ihtiyacı hissediliyor.
Türkiye dışında yalnızca 5 ülke, sağlık çalışanlarına ek maddi destek veriyor.
Yurt dışından tahliye edilen vatandaşlar ve uluslararası dayanışma adımları
Ülkeler yurt dışındaki vatandaşlarını tahliye etmek için girişimlerde bulundu.
Türkiye bu konuda ilk harekete geçen ülkelerden biri oldu, Asya ve Avrupa ülkelerindeki binlerce Türk vatandaşı yurda getirildi. Seyahat yasakları nedeniyle ülkeye gelemeyen 59 ülkeden yaklaşık 25 bin Türk vatandaşının, 20-28 Nisan'da düzenlenecek 195 özel uçuşla yurda getirilmesi planlanıyor.
Bu süreçte ABD 63 bin, İspanya 24 bin, İtalya 60 bin, Fransa 148 bin, Almanya 240 bin, İngiltere 7 bin 500, Çin 1457, Belçika 6 bin, Brezilya 13 bin, Rusya 150 bin, Kanada 5 bin, Hollanda 5 bin, İsviçre 2 bin 700, Portekiz 7 bin 500, Avusturya 7 bin 500, Hindistan 125 bin ve İrlanda 250 vatandaşını yurt dışından getirdi.
Salgına karşı uluslarası dayanışmayı desteklemek üzere adımlar atan Türkiye, İngiltere, İtalya, İspanya ve Balkan ülkelerinin aralarında bulunduğu 30'a yakın ülkeye tıbbi malzeme yardımı gönderdi. Türkiye dışında Çin 120, ABD 42, Hindistan 31, Rusya 10, Almanya 5, İsviçre 5, İngiltere, Hollanda, Portekiz ve İsrail 1'er ülkeye yardımlarda bulundu.
Ekonomik tedbirler
Türkiye salgının ekonomiye etkisini sınırlamak için işletmelere yönelik vergi ve kredi kolaylaştırma adımları attı.
Gelir vergisi ile kurumlar vergilerinin beyanname ve ödeme süresi uzatıldı, salgından etkilenen sektörlerdeki işletmelerin muhtasar, KDV ve prim ödemeleri 6 ay ertelendi.
Nakit akışı bozulan firmaların bankalara olan kredi anapara ve faiz ödemeleri 3 ay ertelendi ve 6 aya kadar ödemesiz dönemle ilave finansman desteği sağlandı.
Salgından etkilenen tüm firmalara, çalışan sayısında azaltma yapmama koşuluyla 10 milyon liradan 100 milyon liraya kadar "İş’e Devam Kredi Desteği” verildi.
Vaka sayısının en çok olduğu 20 ülke arasında Brezilya, İsviçre ve İsrail haricinde tüm ülkeler özel sektöre vergi öteleme kolaylıkları sağladı. Yine ülkelerin büyük bölümünde zarar gören işletmelere kaynak aktarıldı, kredi ve finansman desteği sağlandı. Türkiye dışında İspanya, Fransa, Almanya, Çin, İran, Rusya, Hollanda, İsviçre ve Hindistan'da firmalara kredi desteği verdi.
Sosyal yardımlaşma
Salgın döneminde ihtiyaç sahiplerine ulaşmak, sosyal dayanışmayı artırmak üzere adımlar atıldı.
Türkiye'de ihtiyaç sahibi ailelere 1000 liralık nakit desteği sağlanması planlandı. 2,1 milyon dar gelirli haneye 1000’er lira nakit destek verildi. 2,3 milyon haneye daha ulaşılarak yaklaşık 4,5 milyon dar gelirli haneye destek verilmesi kararlaştırıldı.
Ayrıca sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarına düzenli aktarılan kaynak 180 milyon liraya çıkarıldı, ve bu vakıflara 352 milyon 880 bin liralık ek kaynak aktarılması kararlaştırıldı.
Vaka sayısının en çok olduğu ülkeler arasında Hollanda ve İsviçre haricinde tüm ülkelerde ihtiyaç sahiplerine yönelik mali destek programları yürürlüğe konuldu.