Konya’nın Çumra ilçesinde yer alan ve insanlık tarihinin en eski yerleşimlerinden biri olarak kabul edilen Çatalhöyük, yalnızca Neolitik döneme değil, modern arkeolojinin en tartışmalı isimlerinden biri olan İngiliz arkeolog James Mellaart’a da ev sahipliği yaptı.
DÜNYA GÜNDEMİNE İLK KEZ 60’LI YILLARDA GİRDİ
1960’lı yıllarda yapılan kazılarla dünya gündemine giren Çatalhöyük, Konya’yı arkeoloji literatüründe merkez haline getirirken, kazıların başındaki Mellaart ise yıllar sonra ciddi etik tartışmaların odağına yerleşti.
KONYA’DAN DÜNYAYA AÇILAN KAPI: ÇATALHÖYÜK
MÖ 7400 - 6200 yılları arasına tarihlenen Çatalhöyük, planlı mimarisi, duvar resimleri, dini sembolleri ve yerleşik yaşam izleriyle insanlık tarihine ışık tutuyor. Evlerin bitişik inşa edilmesi, sokak olmaması ve çatıdan girilen yaşam düzeni, Konya’daki bu höyüğü benzersiz kılıyor. UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Çatalhöyük, bugün Konya’nın en önemli kültürel mirasları arasında gösteriliyor.
JAMES MELLAART KİMDİ?
1925 doğumlu James Mellaart, 1961 - 1965 yılları arasında Çatalhöyük kazılarını yöneten isimdi. Mellaart, Konya’daki kazılar sayesinde Çatalhöyük’ü uluslararası bilim çevrelerine tanıttı. Yerleşimde bulunan duvar resimleri ve heykelcikler üzerinden yaptığı yorumlar, uzun yıllar arkeoloji dünyasında kabul gördü.
ANA TANRIÇA YORUMU VE ELEŞTİRİLER
Mellaart, Çatalhöyük’te bulunan kadın figürlerini “Ana Tanrıça kültü” olarak yorumladı.
Ancak ilerleyen yıllarda bu yorumun fazla genelleyici ve ideolojik olduğu eleştirileri yükseldi. Daha sonraki kazılarda bu görüşün kesin bir kanıtla desteklenemediği öne sürüldü.
TÜRKİYE’DEN MEN EDİLDİ VE KAZILAR DURDURULDU
İddiaya göre; 1965 yılında Mellaart, Batı Anadolu’da bulunduğunu iddia ettiği Dorak Hazinesi ile ilgili belge ve çizimleri yayımladı.
Ancak bu eserlerin; resmi kaydı bulunmadı, nerede olduğu açıklanamadı, müzelerde sergilenmedi. Bu gelişmeler üzerine Türkiye, Mellaart’ın kazı yapma iznini iptal etti. Böylece Çatalhöyük kazıları da uzun yıllar durduruldu. Konya’daki bu eşsiz miras, bilimsel çalışmalar açısından sessizliğe gömüldü.
ÖLÜMÜNDEN SONRA ORTAYA ÇIKAN İDDİALAR
2012’de hayatını kaybeden Mellaart’ın evinde bulunan belgeler, 2018 yılında büyük bir tartışmayı yeniden alevlendirdi. Uzmanlar, bazı yazıt ve çizimlerin Mellaart tarafından kurgulandığını ileri sürdü. Özellikle Anadolu tarihini etkileyebilecek bazı metinlerin bilimsel olarak güvenilir olmadığı savunuldu.
KONYA’DA YENİ DÖNEM BAŞLADI BİLİMSEL VE ŞEFFAF KAZILAR YAPILDI
1993 yılında Çatalhöyük kazıları bu kez Ian Hodder başkanlığında yeniden başladı. Yeni dönemde; çok disiplinli ekipler çalıştı, dijital belgeleme yöntemleri kullanıldı, yorumdan çok veriye dayalı bir yaklaşım benimsendi.
Bu süreçte Mellaart’ın bazı iddiaları doğrulanırken, bazıları da tamamen çürütüldü.
KONYA’NIN MİRASI, TARTIŞMALARIN ÜZERİNDE
Bugün Çatalhöyük, Konya’nın yalnızca geçmişi değil, aynı zamanda geleceği olarak görülüyor.
Bilim insanları, Mellaart’ın tartışmalı mirasına rağmen Çatalhöyük’ün öneminin azalmadığını, aksine daha sağlam bilimsel temellerle güçlendiğini vurguluyor.