Bayramın vazgeçilmez lezzetinin şaşırtan tarihi

Asırlardır bayramlarda ikram edilen Türk lokumu, dünya çapında bilinen ve sevilen bir tatlı olarak öne çıkıyor. "Turkish Delight" adıyla birçok ülkede tanınan bu lezzet, farklı coğrafyalarda da çeşitli isimlerle anılıyor.

Türkiye'ye dönen turistlerin büyük bir kısmının havalimanlarından paket paket aldığı lokum, kız isteme törenlerinden bayramlara kadar birçok özel günde de ikram ediliyor. Geçmişten günümüze kadar uzanan bu geleneksel tatlı, Türkiye'nin dünyaya armağan ettiği önemli lezzetlerden biri olarak kabul ediliyor.

SIR GİBİ SAKLANAN TARİF

19. yüzyılda Avrupalı gezginler, Osmanlı mutfağının özgün tatlarından lokumu ağızda eriyen, hoş kokulu bir lezzet olarak tanımladı. Arapça "rahatü'l-hulkum" yani boğazı rahatlatan kelimesinden türeyen lokum, Osmanlı şekercilerinin sır gibi sakladığı yapımıyla Avrupalılar için uzun süre egzotik bir tat olarak kaldı.

LOKUMUN TARİHİ VE KÖKENİ

Lokumun tarihi, kesin olarak bilinmemekle birlikte, farklı kaynaklar iki ayrı görüş sunuyor. Bazı kaynaklar, lokumun 15. yüzyıldan beri Anadolu'da yapıldığını belirtirken, diğerleri 18. yüzyılın sonlarında Ali Muhiddin Hacı Bekir tarafından icat edildiğini iddia etmekte.

Hacı Bekir Efendi'nin, 1777 yılında bal veya pekmez, su ve undan oluşan eski bir karışımı geliştirerek lokum tarifini oluşturduğu biliniyor. Ancak, bu tarihten önce de lokuma benzer şekerlemelerin üretilmiş olması muhtemel.

OSMANLI'DA LOKUMUN İLK TARİFİ

"Rahatü'l-hulkum" terimi 17. yüzyıldan itibaren kayıtlarda yer alsa da, lokuma benzer ilk Osmanlı tarifi 18. yüzyıla ait. Bu tarifte şeker, su, nişasta ve gülsuyu kullanılarak hazırlanan tatlı, küp şeklinde kesilip pudra şekeriyle servis ediliyordu. 1880'lerden sonra ise daha modern bir yapım tekniği geliştirildi ve sakızlı, güllü, bademli, fıstıklı, kaymaklı gibi farklı lokum çeşitleri ortaya çıktı.

BAYRAMIN VAZGEÇİLMEZ LEZZETİ

Osmanlı döneminde lokum, özellikle Ramazan Bayramı'nda saray ve konaklarda misafirlere gümüş tepsilerde ikram edilen özel bir tatlıydı. Badem ezmesi ve miskli akide şekeriyle birlikte sunulan lokum, ardından gelen kahve ikramıyla birlikte bayramların vazgeçilmez bir parçası haline geldi.

Zamanla saray ve konaklardan İstanbul hanelerine yayılan lokum, sadece İstanbul'da değil, Osmanlı İmparatorluğu'nun diğer şehirlerinde de tanınan bir lezzet oldu.

YILBAŞI GECELERİNİN LÜKS TATLISI

19. yüzyılın ikinci yarısında İngiliz seyyahlar aracılığıyla Avrupa'ya yayılan lokum, özellikle İngilizler tarafından büyük ilgi gördü. Lokumun tadına hayran kalan İngiliz gezginler, İstanbul ziyaretlerinde kutu kutu lokum alarak ülkelerine gönderdiler. Şekerin o dönemde pahalı bir malzeme olması nedeniyle lokum, İngiltere'de özellikle yılbaşı gibi özel günlerde tüketilen lüks bir tatlı olarak kabul edildi. İngilizler lokuma "keyif lokmaları" anlamına gelen "lump of delight" adını verdiler.

Lokum, 1861'de Punch dergisinde yayımlanan bir karikatürde ve Charles Dickens'ın 1870'te yayımladığı "Edwin Drood'un Gizemi" adlı romanında da konu edilen egzotik bir lezzet olarak Avrupa'da tanındı.

KRALLARIN KRALİÇELER TADINA DOYAMADI

19. yüzyılın sonlarından 1950'lere kadar Türk lokumu, dünya çapında tanınan bir lezzet haline geldi. Napolyon Bonapart, Kraliçe Victoria, Kraliçe Elizabeth, Churchill, Picasso ve Rita Hayworth gibi birçok ünlü isim, bu geleneksel tatlıyı denedi. Hatta Napolyon Avrupa’ya gelen Osmanlı tadıyla tanıştığı andan itibaren kasa kasa sarayına lokum sipariş ederek şekerleme niyetine yediği bu tatlının tadına doyamadı.

İkinci Dünya Savaşı sonrası şeker kıtlığına rağmen, 1950'de yayımlanan C.S. Lewis'in "Narnia Günlükleri"nde lokum, büyülü ve arzulanan bir tatlı olarak tasvir edildi.

DÜNYA TATLISI

Günümüzde Türkiye'de lokum, özellikle bayramların ve kahvenin yanında vazgeçilmez bir lezzet olarak varlığını sürdürüyor. Lokum üretimi, ülkenin şekerleme sektöründe önemli bir yere sahip ve Almanya, Amerika, Fransa, Hollanda, İngiltere ve Belçika başta olmak üzere sayısız ülkeye ihraç ediliyor.