Konya’daki tek "teşkilatçı" ilçenin 300 yıllık hikâyesi

Tarihi 1700’lü yıllara dayanan Konya’nın Derbent ilçesinin adı nereden gelmiştir? Derbent’in ilk adı neydi, ne zaman ilçe oldu, bugünkü adını nasıl aldı, tarihte hangi önemli görevi üstlendi? İşte Konya Derbent’in geçmişine yönelik tüm merak edilenler.

DERBENT İLÇESİNİN HİKAYESİ

Osmanlı Döneminde, 'derbent' kelimesi teşkilat anlamında kullanıldı. Bu anlamda, dağlar üzerindeki geçitlerde ve boğazlarda kullanılan karakollara 'derbent' denildi.

Derbent, Selçuklular döneminde 'Eşrefoğulları Beyliği' sınırları içinde kaldı. Eşrefoğulları Beylik sınırları; Beyşehir ve Seydişehir'den sonra, Ilgın, Bolvadin ve Akşehir sınırlarını içine aldı. Bozkır, Şarkîkaraağaç, Yalvaç, Gelendost, Kıreli, Doğanhisar ve hatta Çal gibi şehirler de zaman zaman beylik sınırlarına dâhil oldu.

Süleyman Şah'ın Timurtaş tarafından öldürülmesi üzerine Eşrefoğulları Beyliği de yıkıldı. Derbent daha sonra, Osmanlı ve Karamanoğulları Devletleri arasında sık sık el değiştirdi. Karamanoğulları Beyliğinin sona ermesiyle birlikte Derbent kesin olarak Osmanlı Devleti'ne dahil oldu.

16. yüzyıl Anadolu sancakları incelendiğinde, Derbent bu dönemde, Beyşehir sancağına bağlı. Beyşehir sancağına bağlı 11 nahiye vardı. 16. yüzyılda Derbent bu 11 nahiyeden olan Göçü Nahiyesi'ne bağlı bir köydür.

18. yüzyıla ait Osmanlı belgelerine göre, Derbent'in eski adı Tatlarhisarı. Tatlarhisarı, Beyşehir sancağından sonra, 1729 yılına kadar, Akşehir Sancağı'nın Ilgın Kazası'na bağlı kaldı.

1722 yılında verilen kayıtta Tatlarhisarı Köyü, 'derbent' hizmetine tayin edildi. Bu belgede şu ifade yer alır: "Ilgın Kazasına dahil bulunan, Tatlarhisarı (Çiğil) Derbent'i ahalisi, Derbent hizmetine dahil edildi. Avarızhanelerini tediye etmek ve derbentçilik yapmakla mükellef kılındı."

Adı geçen belgede, Tatlarhisarı'nın kontrol sahası Çorukşık, Suvar, Tekne Çukuru, Selayun, Gürün, Corden, Tekeceli, Aktubeylim, Kabaoyuğu, Tilkörü isimli yerler içinde kalan topraklar.

Konya Salnamelerinde 1880'den sonra Derbent kayıtları görüldü. Bu tarihte Derbent'te bir medrese bulunduğu, medresenin 40 öğrencisi olduğu yazılı.

18. asırda imparatorluk sınırları içindeki Derbent teşkilatları bozulmaya başladı. Bu bozulma Konya Tatlarhisarı Derbent'i için de geçerli oldu. Bozulma sonucunda, Tanzimat Devrinde yeni kurulan Zaptiye İdaresine bağlanan Derbent, bundan sonra da sadece 'Derbent' ismiyle anılmaya başlandı, kayıtlara da 'Derbent' olarak geçti.

Kuruluşu 1722 yılına dayanan Derbent Konya'nın kuzey batısında küçük bir ilçe.

Derbent Farsça kökenli bir kelime. Der: Geçit, Bent: Tutmak gibi iki kısımdan ibaret.

Osmanlılar döneminde dağlar üzerinde, geçit yerlerinde ve boğazlarda karakol niteliğinde kurulmuş yerlere derbent ve bu karakollarda görev yapan askerlere Derbentçi ismi verilirdi.

Derbent'in bulunduğu yer, konum itibarıyla Osmanlılar döneminde korunması gereken bir geçit yeri olduğu için sürekli olarak Derbentçiler tarafından korundu ve Derbentçiler burada konuşlandırıldı, ismini de buradan aldı ve bugüne kadar taşıdı.

Cumhuriyetin ilanından 1930 yılına kadar köy olan Derbent, bu tarihten itibaren Belediyelik oldu, 09 Mayıs 1990 tarihinde TBMM'de kabul edilip 20 Mayıs 1990 tarih ve 20523 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 3644 sayılı kanunla ilçe yapıldı.

Derbent İlçesi kuruluş çalışmalarını tamamlayarak 09 Ağustos 1991 tarihinde fiilen hizmete başladı.

DERBENT GÜNCEL NÜFUSU

TÜİK’in 2022 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre; Derbent’in nüfusu 30 Aralık 2022 tarihi itibarıyla 4 bin 52 kişi. 1.963 erkek nüfusu bulunan ilçedeki kadın nüfusu sayısı ise 2.089… Derbent, nüfus bakımından Konya’nın 3’üncü küçük ilçesi.

DERBENT BELEDİYE BAŞKANI KİM?

Derbent Belediye Başkanı Hüseyin Ayten, 1979 yılında Konya'nın Derbent ilçesinde doğdu. Derbent Lisesi'ni bitirdikten sonra Selçuk Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde lisans eğitimini tamamladı. 2001 yılından itibaren Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenliği yaptı. 31 Mart 2019 yerel seçimlerinde AK Parti’den Derbent Belediye Başkanı seçilen Hüseyin Ayten, evli ve üç çocuk babası.